Türkiye 14 Mayıs’taki seçimler için son virajı dönerken, doğal olarak ‘hareketsizleşen’ dış siyasette flaş gelişme Suriye konusunda yaşandı. Suriye idaresinin kararlı tavrına karşın Moskova’da Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad ortasında dörtlü toplantı gerçekleştirildi.
Toplantının akabinde yapılan açıklamada en somut gelişme dört ülkenin bakanlarının yardımcılarını; savunma bakanlıkları ve istihbarat üniteleri ile uyum halinde bir yol haritası hazırlamakla görevlendirmeyi kararlaştırması oldu. Bildiride Suriye’nin Türk Silahlı Kuvvetleri’nin topraklarından çekilmesi talebi yer almazken, sığınmacıların geri dönüşünün şartları ve bunun için Şam’a yardımın genişletilmesi vurgusu dikkat çekti. Her zamanki üzere Suriye’nin egemenlik ve toprak bütünlüğü ile terörün tüm tezahürleriyle uğraşa bağlılık teyit edildi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu toplantı sonrasında ‘bir komite’ oluşturulmasına karar verdiklerinin duyururken, tekrar BM’nin 2254 sayılı karar tasarısı uyarınca siyasi sürecin ilerletilmesini vurguladıklarını aktardı. Sığınmacılar konusunda yalnızca dört ülkenin değil memleketler arası toplum ve BM başta olmak üzere işbirliğinin ehemmiyetine atıf yaptıklarını da söyledi. Türkiye olarak sürecin ‘önkoşulsuz’ yürütülmesinden yana olduklarını söyleyen Çavuşoğlu, “Başlattığımız bu süreç, Suriye’deki ihtilafın tahliline de katkı sağlamalı” diye de ekledi.
Diğer yandan Wall Street Journal’in 14 Mayıs seçiminde muhalefetin adayı Kemal Kılıçdaroğlu’na atfen dolaylı cümle olarak aktardığı ‘Batı’nın Rusya yaptırımlarına katılma’ söylemi dikkat çekti. Kılıçdaroğlu’nun “Türkiye NATO tarafından alınmış kararlara uymalı” ifadesi direkt aktarılırken, Ankara’nın ‘hangisine uyulmadığını’ düşündüğü de anlaşılamadı.
Moskova toplantısı ve dış siyasetin kilit başlıklarına dair oluşan gündemi Prof. Hasan Ünal ile konuştuk.
‘BMGK kararlarına ilah buyruğu üzere itina gösteriyorsanız o vakit Kıbrıs’ta niçin hepsine uymuyorsunuz?
Prof. Hasan Ünal’a nazaran, Moskova’daki dörtlü toplantı, Türkiye’nin son 2.5 yıldır dış politikayı toparlama süreci düşünüldüğünde ‘mecburiyetti’. Suriye konusunun çok geciktirildiğini belirten Ünal, yanlış bir üslubun da kullanıldığını lisana getirdi. Ünal, bürokrasi tarafından çok yanlış işler yapılmasına karşın gelinen noktanın sevindirici olduğunu belirtti:
“Moskova’daki bu toplantının yapılması zati adeta Türkiye’nin son 2.5 yıllık dış politikayı toparlama süreciyle birlikte düşünüldüğünde bir mecburiyetti. Bu çok geciktirildi. Türk bürokrasisi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ağustos ayındaki talimat açıklamalarına karşın bin bir türlü mazeretle işi geciktirdi, rejim diye konuşmaya devam etti, rejimle muhalifleri uzlaştırmak gerekirse biz yardımcı oluruz dedi, siyasi süreç dedi, 2254 sayılı BMGK kararı dedi; bunların hepsi o kadar yanlış şeylerdi ki… BMGK kararlarına siz ilah buyruğu üzere itina gösteriyorsanız o vakit Kıbrıs’ta niçin bu kararların hepsine uymuyorsunuz? Arap ülkeleri bütün münasebetleri Suriye ile normalleştirirken 2254’e atıfta bulunmuyorlar da siz niçin atıfta bulunuyorsunuz? Bürokrasi tarafından çok yanlış şeyler yapıldı fakat sonuçta bugün gelinen nokta sevindirici.”
‘Suriye ulusal üniter bir yapıda, pekala bu bozulsun federal bir yapı mı gelsin?’
Ünal, Moskova toplantısı sonrası Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun açıklamasında 2254 atfı üzere ‘toksik’ tabirlerin azalmış olmasına dikkat çekti. ‘Siyasi süreç’ tabirinin yeniden de rahatsız edici yanına işaret eden Ünal, “Başka bir ülkenin iç siyasi sürecine biz niçin karışıyoruz” diye sordu. Ünal’a nazaran bu çeşit konular diplomasinin perde gerisinde yapılabilir. Ünal yeniden de seçimden sonra hangi hükümet gelirse bu evrakları birebir kararlılıkla sürdürebileceği olumlu noktalara da işaret etti:
“Bunun bir öbür tarafı da Çavuşoğlu’nun açıklamasındaki toksik tabirlerin azalmış olması. 2254 lafı yok, siyasi süreç lafı olmakla birlikte bu rahatsız edici bir şey. Öbür bir ülkenin iç siyasi sürecine biz niçin karışıyoruz? Bize gelip ‘PKK’yı siyasi bir süreçle çözelim’ deseler ne deriz? Bu türlü şey olur mu? Bu mevzularda karşıdaki hükümet şayet bizden yardımcı olmamızı istiyorsa bunlar perde gerisi diplomaside kimi hususlarda görüşülür. Lakin siyasi süreçten kasıt ne? Yeni anayasa istiyorsanız bu ne demek? Suriye ulusal üniter bir yapıda. Pekala, bu bozulsun federal bir yapı mı gelsin? Otonom bölgeler mi olsun? Şayet bu olacaksa biz PKK/PYD ile niçin bu kadar uğraşıyoruz, orada etkisiz kılmak için bir çaba veriyoruz, şehit veriyoruz, dünyanın parasını harcıyoruz; bunlara o vakit ne gerek var? Bizim siyasetlerimizin sonucunda onlar da resen orada otonomi elde etmiş olurlar. Bize takviye veren birtakım Suriyeli kümeleri, Suriye’de muhakkak yerleri yönetim eder, yönetir duruma getirebilmek için bu türlü şeylere gidiyoruz. Bunlar bence çok yanlış şeyler. Ancak buna karşın 2254’ten bahsedilmemesi, rejim tabirinin kullanılmaması, rejimle muhalifleri uzlaştırma gereğinden bahsedilmemesi üzere şeyler çok yerinde, direkt sığınmacıların gönderilmesine vurgu yapılmış, teröre karşı ortak uğraştan bahsedilmiş; bunlar Türkiye açısından uygun. Seçimden sonra hangi hükümet gelirse bu belgeleri tıpkı kararlılıkla sürdürür diye düşünüyorum.”
‘Rusya da ‘Teşekkür ederiz, NATO üyesi olduğunuzu biz bilmiyorduk, not aldık’ demeyecek’
Prof Ünal, dış siyaset başlıklarında muhalefetin birtakım açıklamalarının biraz ‘kafa karıştırdığı’ görüşünde. Ünal, Türkiye’nin Batı’nın milletlerarası hukuk teşkil etmeyen yaptırımlarının modülü olabileceği tezlerine yol açan açıklamaları için ‘seçim ortamında gereksinim var mı’ diye sorarken, bunun perişan haldeki Türkiye iktisadına tesirlerini anımsattı. Ünal yeniden de “İktidara gelmemiş bir kümenin ne yaptığını görmeden ne yapacağına karar vermeyelim şimdilik” vurgusu yaptı:
“Muhalefet tarafının temsilcisi diyebileceğimiz insanların yaptıkları birtakım açıklamalar, muhalefet başkanının açıklamaları biraz baş karıştırıyor. Zira güya hükümetin son yıllarda geliştirdiği dış siyaset çizgisinden büyük ölçüde sapmalar olacakmış intibası veriyorlar. Örneğin Rusya’ya NATO üyesi olduğumuzu hatırlatacağız, Rusya da ‘Teşekkür ederiz, biz bilmiyorduk, bunu not aldık’ demeyecek. NATO üyesi olduğumuzu hatırlatmak ne demek? Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımlarının modülü mı olacağız? Şayet bunu yapacaksak aslında perişan durumdaki Türkiye iktisadını mahvedeceğiz demektir. Yaptırımların kesimi olacağız. Bazen muhalefet etrafları, ‘Biz bu savaşta Ukrayna’nın yanında olmalıyız’ diyor. İş, Ukrayna’ya silah verme üzere yerlere giderse Rusya’nın da karşılık vereceği alanlar var. Düşman ülkeler kategorisine girdiğimizde, Türkiye’ye Rus turist gelmediğinde bunun ne sonuçlar verdiğini daha evvelki deneyimlerde gördük. Bu çeşit açıklamalara seçim ortamında gereksinim var mı ya da nitekim bunları yapabileceklerini zannediyorlar mı ya da hükümeti eleştirmenin gereği olarak bunları da söylemek muhtaçlığı duyuyorlar tam anlamış değilim. Hasebiyle iktidara gelmemiş bir kümenin ne yaptığını görmeden ne yapacağına karar vermeyelim şimdilik.”
‘Bu hükümetin eleştirilecek bir dünya tarafı var’
Ünal’a nazaran Kıbrıs sorununda ‘Türkiye Kıbrıslı Türklerin, Yunanistan da Rumların işine karışmasın’ denilmesinin Kıbrıs sıkıntısının dinamiklerini bilmemek manasına geldiği görüşünde:
“Öte taraftan seçim sürecinde çok önemli bir şey var. Yeniden muhalefet tarafı, ‘Biz Türkiye, Kıbrıslı Türklerin işlerine karışmasın, Yunanistan da Kıbrıslı Rumların işlerine karışmasın, adadaki toplumlar Kıbrıs sıkıntısını çözsün’ dedi. Bu Kıbrıs sorununun dinamiklerini bilmemektir. Bu açıklamalar yanlışsız değil. Diyelim ki hükümeti eleştirmek muhtaçlığı duyuyorsunuz ki bu hükümetin eleştirilecek bir dünya tarafı var. Son 2.5 yıldır da önemli bir toparlanma içinde oldukları açık. Bütün bunları bir paket olarak alıp ona nazaran konuşmak daha uygun olur. Tekrar de dış siyaset bahislerini seçimden sonra görmek lazım.”
‘Ortadoğu’da Karadeniz’deki üzere ekonomik ayağı olan bir örgüt önerilebilir’
Dikkatli ve istikrarlı bir siyasetin yararlarına atıfta bulunan Ünal, öbür yandan bölgede yeni gelişmeler göz önüne alınarak Türkiye öncülüğünde Ortadoğu’da Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü cinsinde bir örgüt teklifini lisana getirdi:
“Şu andaki dikkatli ve istikrarlı siyasette devam etmek lazım. Mesela Suriye’nin Arap Birliği’ne geri alındığı, İran ile Suudiler ortasındaki gerginliğin büyük ölçüde ortadan kaldırıldığı bir devirde Türkiye’nin öncülüğünde Ortadoğu’da Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü üzere bir örgüt kurulmasını teklif ediyorum. Bugüne kadar Ortadoğu’daki bütün örgütler Arap örgütleri merkezli, ekonomik iş birliği tarafı zayıf. İran ve Türkiye’nin de dahil olduğu ve ekonomik işbirliği, yatırım, finans ve ticarete yük veren yeni bir yapılanmaya bence gereksinim var. Türkiye bu işin öncülüğünü yapabilecek ülkelerden biri.”
‘Kafkasya’ya Batı dünyasını ne kadar az yaklaştırırsak…’
Ünal’a nazaran göre Batı dünyasını Kafkasya’ya ne kadar az yaklaştırılırsa barış o kadar kolay olur:
“Öbür taraftan Kafkasya’daki barışta Türkiye ön plandaki ülkelerden biri. Buraya Batı dünyasının ne kadar az yaklaştırırsak o kadar kolay olur. Zira Batı’nın ve bu diasporanın toksik tesiri Ermenistan’ı çok etkiliyordu. Onlar ne kadar uzak olursa Türkiye, Rusya, Ermenistan ve Azerbaycan ortasında bu iş daha kolay çözülür. Bu bölgede istikrarlı ve dikkatli Türkiye’ye daima muhtaçlık var.”
‘AB üyeliğinin de çok cazip bir tarafı kalmadı artık’
Türkiye’nin Yunanistan ile sarsıntı sonrası olumlu rüzgarların estiği ilgilerde Ortadoğu’da olumsuz adımlarını geri çevirmesinin tesirli olduğu görüşündeki Ünal, ikili sıkıntıları AB şemsiyesine olumlu cevap verilmesi gereğini vurguladı. Ünal’a nazaran, artık AB üyeliğinin de cazibesi kalmamış durumda:
“Yunanistan’la iki şeye dikkat etmek lazım. Birincisi temel teşhiste yanılmamalı, Yunanistan ile esen olumlu rüzgarlar zelzeleden ötürü olmuş değil. Yunanistan, Türkiye’nin dış siyasetinin bu kadar süratli biçimde yanlışsız alanlara geri çevirebileceğini hesaplamamıştı. Türkiye hem Mısır hem İsrail ve bütün Arap ülkeleri ve Suriye ile uzlaşmanın tabanını oluşturunca Yunanistan şöyle bir tehlikeyle karşı karşıya kaldı. ‘Biz Türkiye ile baş başa kalıyoruz’. Bu Yunanistan’ın kara batağıdır. ‘Biz bunu biraz daha zorlarsak hele savaş senaryosuna götürürsek, bir de bu çok kutuplu dünyada mahvoluruz’. Onun için bir yol bulmak lazımdı, sarsıntı de buna fırsat verdi. Biz buna olumlu karşılık vermeliyiz. Zira bizim maksadımız Yunanistan’ı işgal etmek değil fakat burada AB sürecine dönmeden bunu yapmak lazım. AB sürecine dönerse her şey sıfırdan başlar. Zira Yunanistan bizi öğretmenimiz olur, ‘Kıbrıs’ta istediğimi yapacaksınız, Rumların istediğini vereceksiniz. Ege’de dediğimi yapmak zorundasınız’ der. İsveç’e laf geçiremeyiz, üyelik konusunda öteki AB ülkelerinin yumruk menziline girmiş oluruz. Herkes bir şey ister ve bütün bunlar olmayacağı garanti bir AB üyeliği karşılığındadır. AB üyeliğinin de çok cazip bir tarafı kalmadı artık.”
